Նարնջային պատմություն
Հեղինակ: Հովհաննես Ազնաուրյան
-Լավ… ինչպես կասես… չեմ զանգի էլ… չեմ էլ գրի` ասում եմ… Խոստանում եմ, վե՛րջ, չեմ զանգի… Հա, ի դեպ` դու ես զանգել, ոչ ես… ես չեմ զանգի: Միայն մեկ հարց` չե՞ս գա վերցնելու ատամի խոզանակդ ու շամպունդ… նո՞րն ես գնել, կարող եմ դե՞ն նետել… Լավ, եղա՛վ` ասում եմ: Առայժմ կամ ավելի ճիշտ` բարով մնաս, հաջողություն:
-Գրի՛ր, Ժորիկ, շարունակում ենք, կներես:
Եվ այսպես` խնդիր համար մեկ․ աղջիկներին և տղաներին բաժանեցին տասը նարինջ այնպես, որ արդյունքում տղաներն ունեցան չորս նարինջ ավելի, քան աղջիկները: Այժմ հարկավոր է հաշվել, թե արդյունքում քանի՞ նարինջ ունեցան տղաներն ու աղջիկները:
-Նարինջը մեծահասակ մանդարի՞նն է,- հարցրեց հարևանի տղան` կտրվելով տետրից:
-Ոչ, Ժորիկ, նարնջի ծառի պտուղ է` ծագել է Չինաստանում, ի դեպ` ինչպես և մանդարինը: Ավելին, ՙնարինջ՚ բառը հոլանդերենից և գերմաներենից թարգմանաբար նշանակում է ՙչինական խնձոր՚: Իսկ թե որտեղից է հայտնվել orange բառը, հայտնի չէ, հավանաբար գույնի պատճառով: Նարնջագույն է այն, հասկանո՞ւմ ես: Նարնջի հայրը պոմելոն է, մայրը` մանդարինը: Մի անգամ այս երկուսը հանդիպել են հին Չինաստանում, ու լույս աշխարհ է եկել նարինջը: Հետո պորտուգալացիները նարինջը Եվրոպա են բերել: Նարինջն ունի նաև բուժիչ հատկություններ, օգտակար է միգրենի դեմ, փորկապության, ստամոքսի խանգարումների, նվազեցնում է անգամ քաղցկեղի հավանականությունը և ոչ միայն: Հա՛, նաև բարձրացնում է տրամադրությունը:
-Ինչքա՜ն բան գիտեք նարնջի մասին,- հիացած բացականչեց Ժորիկը:
-Այո, պատկերացրու, նարնջի մասին գիտեմ ամեն ինչ: Իսկ դու մի շեղվիր, շարունակիր լուծել խնդիրը,- անթաքույց թախիծով ասաց Գագիկն ու հիշեց, որ ամեն ինչ սկսվեց հենց նարնջից: Ավելի ճիշտ` այն պահից, երբ տանը, մեծ տակառում նարնջի ծառ տնկեց: Հասկանալի է, որ այն դեկորատիվ էր, ամեն դեպքում` ծառ էր, շնչող ծառ:
Խնամելու համար ուսումնասիրել էր ահռելի ծավալով գրականություն ինչպես համացանցում, այնպես էլ տպագիր տարատեսակ ձեռնարկներում, խնամելիս ուշադիր էր, համբերատար ու մեծահոգի, և իր նարնջի ծառը չմահացավ, ինչպես կանխատեսում էին չարագուշակ չկամները, ընդհակառակը, աճեց, ամրացավ, և վրա հասավ պտղատվության քաղցր ժամանակը: Ծանոթ-անծանոթ մի ծերուկ (հայտնի էլ չէ, թե ով էր նա իրականում, ինչով էր զբաղվում, Գագիկը գիտեր միայն, որ նա ապրում է դիմացի բարձրահարկում), համենայն դեպս, ծերուկն այդպես էր ասել մի անգամ` հունվարին, երբ Գագիկն այն այգում էր, ուր ծերուկը հաճախ ելնում էր զբոսնելու.
-Այս տարի Դուք նարինջներ կունենաք, մտածե՞լ եք, թե ում եք նվիրելու:
Գագիկը ոչինչ չպատասխանեց: Շրջվեց, հեռացավ:
Ծերուկի հետ զրույցից հետո Գագիկը սկսեց մտածել, թե ում է նվիրելու սպասված նարինջները (եթե, իհարկե, նրանք որոշեն լույս աշխարհ գալ): Երևի հենց ծերունուն կամ էլ հարևանուհու որդուն` Ժորիկին, ում Գագիկն օգնում էր մաթեմատիկա սովորել: Ժորիկը, մեղմ ասած, ընդունակ չէր և ոչինչ չգիտեր մաթեմատիկայից:
Մինչ ծառն աճեց ու հասունացավ` Գագիկը հասցրեց երկու անգամ փոխել աշխատատեղը, երկու անգամ էլ ամուսնալուծվել:
Առհասարակ, այն պահից սկսած, երբ նա տնկեց նարնջի ծառը, ամեն բան իր կյանքում ոչ թե ձախողվեց, այլ սկսեց ընթանալ այլ հունով, սկսեց փոխվել:
Արդյուքում նա դարձավ բոլորովին միայնակ և բոլորովին անգործ:
Ժամանակ առ ժամանակ, գրոշների մասին տանջալի մտածումներում, նա խորհրդակցում էր բանկային հարցերի շուրջ (չէ՞ որ նարինջներից առաջ բանկում էր աշխատում), ժամանակ առ ժամանակ սիրուհիներ էր ունենում, հիմնականում` ծանոթություններ համացանցում, չէ՞ որ չէր գնում ոչ մի տեղ:
Քառասուն տարեկան էր Գագիկը, շա՞տ է, քի՞չ է` չէր հասկանում:
Երբեմն մեռնել էր ուզում, երբեմն` անմահանալ:
Առաջին կնոջ` Նաիրայի հետ ամուսնության տասներեքերորդ տարում մտածեց` բավ է, էլ չի դիմանում, և պարզապես առաջարկեց բաժանվել:
Նաիրան չափազանց հանգիստ արձագանքեց` ի զարմանս Գագիկի, սակայն նշեց, որ իրենից ավելի լավին չի գտնի: Անեծքի նման եղավ այն, ինչ ասաց Նաիրան. երկրորդ կինը` Ռուզաննան (կամ ինչպես ինքն էր կոչում` Ռուզանը) առաջին կնոջ համեմատությամբ կեղտոտ, անպիտանի մեկը դուրս եկավ:
Նաիրան բարձրահասակ էր, թխահեր, նիհար: Ռուզանը կարմրահեր էր, ավելի ցածրահասակ, կանաչ աչքերով, մի քիչ գիրուկ, ում հետ հարաբերությունները վերջերս դարձել էին այնպիսին, որ լավ է չհիշել:
Աստծուն էր հայտնի միայն, թե ինչը չէր թողնում, որ ուղղակի խոհանոցային դանակը մարմինը խրեր: Թեև մինչև վերջ շարունակում էր գրգռել սեքսուալ առումով:
Հաճախ էր պատահում, երբ նրանք վիճում էին, ի դեպ` այնպես, որ ամոթալի էր գիտակցելը, որ լսվում է նաև փողոցում: Ապա սկսում էր անհագուրդի պես մերկացնել կնոջը: Բայց դրանք քնքշանքի եզակի րոպեներ էին միայն, և երբ հասկացավ, որ բացարձակ ատում է, բաժանվեց նաև Ռուզանից: Դա պատահեց հերթական կռվից հետո, և երբ նա գնաց, Ռուզանն անգամ հարցրեց, թե ե՞րբ կվերադառնա, բայց ոչ մի պատասխան չստացավ: Ռուզանի մտքով անգամ չէր անցնում, որ նա չի վերադառնալու: Ծիծաղելի է, որ Ռուզանը չէր հավատում: Բայց առավել ծիծաղելի եղավ այն, երբ այս ամենից հետո Ռուզանն ու առաջին կինը` Նաիրան, ընկերացան:
Առաջին ամուսնությունը սարսափելի էր, երկրորդը` ավելի:
Երկուսից էլ երեխաներ չունեցավ: Ծնողներից զրկվել էր, երբ դեռ քսանհինգ տարեկան էր: Ընկերները ցրվել էին աշխարհով մեկ, իսկ «ընկեր-ծանոթները» աստիճանաբար սկսեցին մոռանալ:
Գիտե՞ք ինչ է մենությունը: Մենությունն այն է, երբ խոսում ես ինքդ քեզ հետ, երբ շունչ ես հաղորդում անշունչ առարկաներին, երբ պատրաստվում ես ուտել ինչ-որ բան և սեղանը սպասքավորում ես երկուսի համար, որքան էլ գիտես, որ սեղանակից չես ունենալու:
Երբ գնում ես սրճարան և սկսում ականջ դնել հարևան սեղանների շուրջ զրույցներին, դրանք քեզ հաղորդում են ՈՉ ՄԵՆՈՒԹՅԱՆ զգացողություն:
Եթե կար մի բան, որ փրկում էր նրան` համացանցն էր: Նա համամիտ չէր «Մենություն ցանցում» եզրույթի հետ: Իր համար այլ էր ձևակերպումը` «ՈՉ ՄԵՆՈՒԹՅՈՒՆ ՑԱՆՑՈՒՄ»: Համացանցը մենակ չլինելու զգացողություն էր փոխանցում, ավելին, մասնակից էր դարձնում նաև արտաքին աշխարհի եղելություններին:
Աշխարհը վաղուց է ենթարկվել գլոբալացման, իսկ համացանցն այն ավելի է գլոբալացրել:
Այդ տարի գարունը վրա հասավ անակնկալ, գրեթե փետրվարի վերջին, և բոլորը հասկացան, որ ձմեռը բարեգութ է գտնվել, և երբ եկավ գարունը` ամեն բան արագորեն սկսեց փոխվել ոչ միայն բնության մեջ, այլ նաև մարդկանց, քաղաքի դիմագծերում, ամեն ինչում: Ինչ-որ նոր բան ծնունդ առավ, որը նախկինում չկար: Այնինչ բոլորովին վերջերս Գագիկին թվում էր, թե կյանքը կանգ է առել… Չգիտես ինչու, հաճախ էր թվում, թե կյանքը կանգ է առել ու ամեն ինչ փակուղում է հայտնվել: Այդ զգացողությամբ անտանելի դժվար էր դառնում ապրելը:
Սակայն միշտ պատահում էր ինչ-որ բան, և այդ «ինչ-որ բանը» մղում էր ապրելու:
Պարզապես հարկավոր է կարողանալ վերսպասել ժամանակին: Օրինակ` երաժշտություն շատ լսել: Երաժշտությունը միշտ փրկում է ու փրկել է: Այն ասես թզբեհ լինի ձեռքում` վերահաշվում ես, աղոթում ես, որ չգժվես:
Աստված մարդու հետ ավելի շատ խոսում, հաղորդակցվում է երաժշտության միջոցով:
Առհասարակ, Աստված միշտ է զրուցում մարդու հետ, պարզապես հարկավոր է սովորել լսել նրան: Գուցե մարդը կյանքի ողջ ընթացքում սովորում է լսել Նրան… Անգամ մեղսագործության պահին կամ, ավելի ճիշտ, երբ մեղքը գործում, ավարտում է:
Աստծուն լսել նշանակում է զղջալ…
Մարտին ամեն բան փոխվեց, հետո եկան ապրիլն ու անձրևները…
Շարունակ անձրևեց ապրիլին: Այնպիսին կլիներ տպավորությունը, թե նորից աշուն է, եթե անխուսափ մահվան սպասումը շարունակեր զգացնել տալ, այնինչ ապրիլին ապրել էիր ուզում: Ծառերը սաղարթախիտ էին, և ինչ-որ տեղ շարունակ լսվում էր եղրևանու բույրը (որը ծաղկում է մայիսին):
Այդ բույրն ամենուր էր` փողոցում, տանը, ու նրանից անհնար էր պատսպարվել. եղրևանու բույրը հասնում էր, արբեցնում ու հուզում, և պարզվում էր, որ Գագիկը նորից սիրահարված է, թեև ցանկություն չուներ, որ սիրտը կրկին դառնա անհանգիստ… Չգիտես ինչու միշտ նույն կերպ` անձրևներից էր վրա հասնում սիրահարությունը: Գարնանը նրան հաջողվում էր լինել բացարձակ երջանիկ, միայն գարնանը, եթե, իհարկե, կարողանում էր իրեն բացարձակ երջանիկ զգալ…
Գագիկին երջանկություն համակում էր միայն այն ժամանակ, երբ փոխվում էր:
Մնացած ամեն ինչ քիչ էր հուզում, կարևորը, որ փոխվեր:
Փոփոխությունը շարժում է, անգամ եթե այդ շարժումը շրջանաձև է, և Գագիկին թվում էր, որ գարնան հետ ինքն էլ է փոխվել: Նույն կերպ անսպասելիորեն էլ առողջանում էր: Առողջացումն անչափ նման էր կիրակի օրվան: Հե՛նց կիրակիին, քանի որ վերականգնվելու արդյունքում բոլորովին այլ, փոփոխված ես զգում քեզ:
Դեռևս Նիցշեն է ասել, թե սիրում է, երբ հիվանդ է լինում, քանի որ հիվանդության ընթացքում կանխազգում է, որ մոտ է ԱՊԱՔԻՆՈՒՄԸ: Չէ՞ որ ամեն անգամ առողջանում ես, վերածնվում նորացած:
Ինչպես միշտ` բնականաբար, Գագիկը նորից ապրիլին հիվանդացավ: Նա մանկուց էր այդպիսին: Ողջ կյանքում նույն զգացողությամբ էլ ապրել է, եթե ապրիլն է` ուրեմն կհիվանդանա նորից անսպասելի:
Հարևան փոքրիկ Ժորիկի հետ դասն ավարտելուց հետո առաջին բանը, որ արեց, երբ արդեն առողջ էր, Գագիկը հանգդնեց դուրս գալ զբոսնելու:
Անընդմեջ տնակյաց վիճակից հետո ցանկացած մեկին, ով դուրս գա զբոսանքի հարևան փողոցում, կթվա, թե մի մեծ ճամփորդություն է կատարել: Այդպես էր նաև Գագիկի դեպքում: Զբոսնելով միաժամանակ հին ու նոր փողոցներում (իսկ Երևանում զարմանալիորեն ներդաշնակված են հինն ու նորը)` նա մտածեց, որ վերջին սիրո` Անժելիկայի հետ ամեն ինչ ավարտված է, էլ չի գա նա: Ինչ-որ անբնական, աննորմալ կապ էր` բառի բոլոր իմաստներով: Նախ` հանդիպում էին հազվադեպ, երկրորդ` թվում էր, թե նրանց ոչինչ չի միավորում` բացի սեքսից: Անժելիկան հեռացավ հավիտյան, իսկ դա նշանակում է, որ Գագիկը նորից փոխվում է:
Պատահածի մեջ ցավալին այն էր, որ հենց ինքն արեց հնարավորն ու անհնարինը (գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար), որ այդպես լինի:
Այնպիսին, ինչպիսին Անժելիկան էր սեքսում, ոչ ոք չէր կարող լինել` ֆանատիկ նվիրումով, տիեզերական արբանքով, միայն ու միայն իրեն բնորոշ երևակայությամբ:
Սեքսում Անժելիկան նմանվում էր մի կենդանու, որը նաև գիտակցում էր, որ կենդանի է, միևնույն ժամանակ փորձում էր անել ամեն հնարավորը, որ նաև զուգընկերոջը վարակի կենդանական զգացողությամբ: Գագիկի համար դա բավարար չէր:
Չէ՞ որ սեքսում պետք է ստեղծված լինեն այնպիսի պայմաններ, որ նա կարողանա ընթացքում խոսել Լեոնարդոյից, Լորկայից, Բեթհովենից, Ապոլիներից (ժպտում էր մտքում, երբ գիտակցում էր այդ ամենը), այլապես կթոշներ, թեև Գագիկը շատ հաճախ բնավ էլ դեմ չէր վերածվելու կենդանու: Մտածում էր, որ ճիշտ չէ:
Չէ՞ որ կորցրեց Անժելիկային: Երբ մարդը կորցնում է ինչ-որ մեկին կամ ինչ-որ բան, մեղքն իր մեջ պետք է փնտրի, ի՛ր մեղքով է կորցնում:
Գագիկը հաճախ էր մտածում իր սիրահարությունների մասին: Հիշողության մեջ անուններն էր դասավորում: Ինչ-որ բան կարոտով էր հիշում, ինչ-որ բան` ամոթով:
Հաճախ էր ինքն իր աչքին Դիոգենես թվում: Ողջ կյանքում գինի խմեց տակառներից: Եկել է ժամանակը, որ այժմ ինքն է հայտնվել տակառում… Դատարկ:
Իր գիտակցական ողջ կյանքում սիրահարված ապրեց: Մի՛շտ: Յուրաքանչյուր նոր սիրահարության դեպքում հինը վերածվում էր մեծ, անչափ ամուր ընկերության կամ էլ առհասարակ անհետանում էր, քանի որ երրորդ տարբերակ չկա այս դեպքում:
Ի սկզբանե արգելված էր մտածել այն մասին, որ սիրահարությունը կարող է վերածվել այլ զգացողության… Ինչպես ասում են` չկար այլընտրանք, թե՛ այն ժամանակ, երբ ամուսնացած էր, թե՛ դրանից հետո:
Իմիջիայլոց, երբ նրանից հեռացավ Անժելիկան, հասկացավ, որ նորից փոխվեց:
Նա փոխվում էր` կախված տարվա եղանակից, օրվա եղանակից, փոխվում էր ըստ այն բանի, թե ինչպիսի կին է տվյալ դեպքում կողքին (նրանցից յուրաքանչյուրը ինչ-որ նոր բան էր սովորեցնում):
Չէ՞ որ գարունն էլ է փոփոխական, երբ պայթում է, փթթում մինչ ամառ…
Եվ միշտ գարնանային այս պայթյունը նման է նախնականին, առաջին պայթյունին, որից ստեղծվել է տիեզերքը: Այդ պայթյունից հետո էլ փոփոխվել է տիեզերքը, այն շարունակելու է փոփոխվել մինչև վերջ, քանի դեռ նորից չի վերածվել փոքր փոշեհատիկի:
Իրար հաջորդող սիրահարությունների միջև հիվանդանում էր (ֆիզիկապես, հոգեպես)` մինչ նոր սիրահարություն: Եվ այսպես ամբողջ կյանքում:
Երբեմն սիրահարությունը տևում էր մի քանի օր, երբեմն` տարիներ, բայց արդյունքում, միևնույն է, այն անհետանում էր, հեռանում: Կամ ինքն էր սառում, կամ իրեն էին լքում, գնում:
Ամենազարմանալին այն էր, որ արագ էր առողջանում, վերականգնվում:
Երևի թե ինքնապահպանման բնազդն էր արթնանում, այլապես կխեղդվեր:
Ինչ խեղդվելուն է վերաբերում, իմիջիայլոց, այնպես չէ, որ երբևէ մտածել է ինքնասպանության մասին լրջորեն (իր նմաններն ընդունակ չեն), ուղղակի աբստրակտ կերպով մտածում էր, որ, ասենք, կյանքը քառասուն տարեկանում կարող է ընդհատվել:
Մինչ տարիների ընթացքում հասունանում էր նարնջի ծառը, ինչեր ասես, որ չլսեց իր մասին. «Ե՛վ ինքը չի ապրում, և՛ ուրիշներին ապրել չի թողնում», «հոգեկան», «Մարդը պատյանի մեջ» (Չեխով), «Եսասերը» (Կոբո Աբե), մարդ, «ով ինքն իրեն փակուղի է գցում», «քաղաքակրթության փակուղային ճյուղը» (Դարվին), «Կենդանի դիակ» (Տոլստոյ), «վախկոտ», «ամեոբա», «Օտարը» (Կամյու)… Ամենահետաքրքիրն այն էր, որ համաձայն էր թվարկված ցանկացած բնորոշման հետ… Այս բոլորն իրականում ինքն էր որ կար: Անժելիկան մի անգամ ասաց. «Դու նաև հիմար ես, թերզարգացած, աուտիկ, բայց ես սիրում եմ քեզ»:
Հիմա նա կարողանում էր քայլել ցանկացած ուղղությամբ` Հյուսիսային պողոտա, Հրապարակ, հետո` Պրոսպեկտ, ապա նորից վեր` դեպի Օպերա և Կոնսերվատորիա, այնտեղից` Կասկադ` ամենավերին օթյակը, որ կարողանա դիտել քաղաքը բարձրից:
Երևանը տարածվում էր հսկա դաշտավայրում, որի հակառակ կողմում Լեռն էր:
Մուժի ու ամպերի մեջ Լեռը չէր երևում, բայց Գագիկը վստահ գիտեր, որ այնտեղ է այն, ինչը միշտ մխիթարում էր:
Վերադառնալով այդ օրը տուն ու իր մենությանը` Գագիկը ջրեց նարնջի իր ծառը, միացրեց համակարգիչը և կորավ համացանցում: Միայն երաժշտություն էր լսվում: Այդպես, համակարգչի դիմաց նստած` ննջեց: Հետաքրքիր էակ է մարդը: Երբ անկումային հոգեվիճակում է հայտնվում, նա անգամ կենդանի չէ, այլ պարզապես խոտ: Եթե հոգու վերելք է ապրում` իրեն Տեր է զգում:
Հաճախ էր մտածում, թե ինչու հարբեցող չդարձավ: Գուցե բանն այն էր, որ չի սիրում մենակ խմել, իսկ նա ոչ ոք չունի, որ թասընկեր դառնա:
Մեծ հաշվով` Աստված գուցե այս հարցում բարեգութ է գտնվել (հաճախ էր գլխին տկտկացնում, ինչպես փայտին են խփում, որ չար աչքից հեռու մնա):
Այդ երեկո արթնանալով` նա հարավսլավական պահարանի բարում Ամանորից մնացած շշով թթի օղի գտավ, որը հարևանուհին` Ժորիկի մայրն էր բերել, երբ եկել էր շնորհավորելու, խմեց ամբողջն ու նորից գնաց զբոսնելու Երևանում` ողջ գիշեր…
-Ինչպե՞ս է նարնջի Ձեր ծառը, ծաղկե՞լ է,- լսեց Գագիկը ծանոթ մի ձայն ու բացեց աչքերը:
Նա քնել էր Կոնսերվատորիայի մոտի այգու նստարանին:
Երեկվա օղուց սրտխառնոց էր զգում, ձախ ձեռքն առհասարակ շարժել չէր կարողանում, և Գագիկը որոշեց` վերջ, այլևս չի խմելու: Քնել էր այգում, ինչն արդեն չափազանց էր: Կողքին` նույն նստարանին, նստել էր անծանոթ-ծանոթ ծերուկն ու կարծես սպասում էր պատասխանի: Սպասում էր, Գագիկն էլ պատասխանեց.
-Ծաղիկներ չկան… Դուք համոզվա՞ծ եք, որ նրանք այնուամենայնիվ կհայտնվեն: Գուցե դեռ վա՞ղ է: Գուցե նարինջները կհայտնվեն միայն աշնան մո՞տ:
Ծերուկն օրորեց գլուխը.
-Նարինջները կհայտնվեն: Վստահ եղեք, կհայտնվեն:
-Որտեղի՞ց գիտեք,- բարկացավ Գագիկը,- պայծառատե՞ս եք, թե՞ Նոստրադամուսն եք: Թե՞ անելիք չունեք: Ի՞նչ գիտեք, որ իմ տանը նարնջի ծառ է աճում:
-Ամեն ինչ շատ պարզ է: Երբ Դուք խանութում գնում էիք սերմերը, ես Ձեր կողքին էի, նաև տեսել եմ Ձեր ծառն իմ խոհանոցի պատուհանից:
Գագիկն անհարմար զգաց:
-Ներեցեք, ես անիմաստ դուրս եկա ափերից… Պարզապես ես շատ եմ սպասում դրան, հասկանո՞ւմ եք, որ այդ գրողի տարած նարինջները վերջապես ի հայտ գան:
-Հասկանում եմ, հասկանում,- ժպտաց ծերուկը: Գիտե՞ք ինչ, եկեք գնանք իմ տուն: Կսրճենք, երաժշտություն կլսենք, կզրուցենք նարինջների մասին: Համաձա՞յն եք:
Գագիկը գլխով արեց:
-Միայն թե նախօրոք ասեմ, որ տանը ես ալկոհոլային ոչինչ չունեմ:
-Եվ փառք Աստծու, որ չունեք,- վրա բերեց Գագիկը: Ես որոշել եմ, որ էլ չեմ խմելու: Կդառնամ հարբեցող, ես դա հաստատ գիտեմ:
-Եվ շատ ճի՛շտ եք արել, այդ պատճառով էլ ես տանը ոչինչ չունեմ ալկոհոլային: Կար ժամանակ, որ ես էլ համարյա հարբեցող էի դառնում:
Ծերուկը նիհար էր ու բարձրահասակ: Քայլում էր փոքր-ինչ առաջ հակված, ասես ողնաշարն այլևս չէր պահում, ու չգիտես ինչու` շարունակ շուրջն էր նայում. այդպես այն մարդիկ են քայլում, ովքեր լսողության խնդիր ունեն, նրանք ենթագիտակցորեն դեպի զրուցակիցն են շրջվում առավել առողջ ականջով: Նա շատ մեղմ ձայն ուներ և բարի, տխուր աչքեր: Էլի մի ուրիշ բան կար այդ աչքերում տխրությունից բացի, ինչը Գագիկը չէր կարողանում հասկանալ, բայց հուսով էր, որ ժամանակի ընթացքում կհասկանա:
Ճանապարհին ծերուկն ինչ-որ բան էր պատմում շարունակ, թվում էր, որ ուրախ է այն բանի համար, որ զրուցակից ունի, և Գագիկը տրտմորեն հասկացավ, որ ՙքաշվեց՚:
Ծերունիները երբեմն անտանելի են լինում: Միայն տարված են նրանով, որ թարմ զոհ գտնեն: Ի՞նչ է հարկավոր ծերունիներին. միայն մի բան` թարմ զրուցակից` չարչարելու համար:
Երբ մտան նրա բնակարան` Գագիկին թվաց, թե հայտնվել է ռետրո-լուսանկարների թանգարանում: Տան բոլոր պատերն ու գրադարակները ծանրաբեռնված էին խունացած լուսանկարներով:
Հիմա կսկվի մղձավանջը, մտածեց Գագիկը: Ծերուկը կսկսի յուրաքանչյուր լուսանկարի մասին պատմությունները:
-Ինչպիսի՞ սուրճ եք նախընտրում: Քա՞ղցր, թե՞ դառը: Թե՞ ինչպես ընդունված է ասել` միջին քոսոտության:
Գագիկը ժպտաց և պատասխանեց` նախընտրում է միջին քոսոտության:
Մինչ ծերուկը կպատրաստեր սուրճը, Գագիկը նստեց հյուրասենյակի բազկաթոռին` լրագրասեղանի դիմաց, և սկսեց զննել շուրջբոլորը: Միայն այդ ժամանակ նկատեց դուռը, որը տանում էր դեպի փակ (ասում են` ապակեպատ) պատշգամբ:
Այն հարմարեցված էր աշխատասենյակի համար, պատերին լուսանկարներ չկային, խորքում միայն դաշնամուրն էր: Ինչ որ տարօրինակ է ծերուկը, երաժիշտ է երևի, մտածեց:
Ծերուկը սուրճը բերեց, նստեց բազմոցին ու ժպտաց:
-Համաձայն եմ, շատ տխուր սենյակ է,- ասաց նա: Բայց այս լուսանկարները միակն են, ինչ մնացել է ինձ: Ես վաղուց եմ ապրում: Բոլոր հարազատներս, մտերիմերս, ծանոթներս մահացել են, իսկ նորերն այդպես էլ չհայտնվեցին: Ես առհասարակ մեկուսացրել եմ ինձ արտաքին աշխարհից կնոջս մահից հետո (նա քաղցկեղից է մահացել): Դա վաղուց էր, այնպես որ մի չարչարվեք ցավակցություն հայտնել: Ժամանակն ընտելացնում է: Եթե ասեմ ավելի կոնկրետ` ժամանակը բթացնում է ցավը: Այն նման է նովոկաինի:
Գագիկը ժպտաց: Ակներև էր, որ նա սիրեց ծերունուն:
-Մի՛ վախեցեք,- շարունակեց ծերունին` ունենալով այլոց մտքերը կարդալու ունակություն,- ես չեմ ուզում չարչարել Ձեզ իմ ծերունական հիշողություններով: Չէ՞ որ հենց այդպես էլ մտածել եք, այդպես չէ՞: Խմե՛ք սուրճը, ես Ձեզ համար կնվագեմ: Նկատեցիք աշխատասենյակի դաշնամուրը, այդպես չէ՞: Դե, հանգստացեք: Հետո կզրուցենք ու ես Ձեզ բաց կթողնեմ: Կարևորը, որ Դուք էլ չհարբեք:Հասկանո՞ւմ եք, երաժշտությունը բուժում է: Եթե չլիներ երաժշտությունը, ես վաղուց մեռել էի, կամ էլ կնոջս, զավակներիս մահից հետո խելքս հաստատ թռցրած կլինեի (նրանք մահացել են ավտովթարից): Գիտեք, թե ինչ մտածեցի: Մենք միշտ ինչ-որ բանի համար փոխհատուցում ենք և ավելի հաճախ` մեր հարազատներին:
-Լսե՛ք,- ձայնեց ծերուկն աշխատասենյակից,- ես եմ գրել սա երիտասարդ ժամանակ: Դա բոլորովին ուրիշ ժամանակ էր: Այժմ ընդունված է ասել` «լեգենդար»:
Եվ սկսեց նվագել… Գագիկը լուռ սարսուռ զգաց ներսում: Եվ ամեն ինչ հասկացավ:
Դա մեկ խոսքով կոչվում է հանճարեղություն:
Գագիկը ճանաչեց նրան: Ծերունին կոմպոզիտոր էր և ոչ միայն. հենց այն միակն ու անկրկնելին էր: Աշխարհահռչակ, դասական, վաղուց ներառված անմահների շարքը:
Գագիկը լսեց ու զարմացավ. չգիտես ինչու, միշտ կարծել է, թե հանրաճանաչ կոմպոզիտորը մահացել է: Պարզվում է` նա ողջ է: Քայլում է մեզ հետ, բայց ոչ ոք չգիտի այդ մասին, թեև բոլորը, առանց բացառության, գիտեն այս երաժշտությունը:
Եվս երկու-երեք գործ նվագեց ծերուկը և վերադարձավ Գագիկի մոտ` սուրճն ավարտելու: Գագիկը չգիտեր ինչ ասեր: Փոխարենը ծերուկը ժպտում էր իր հաճելի ու հանճարեղ (այլ բառ հնարավոր չէ ընտրել) ժպիտով:
-Խոստովանեք, որ լսել էիք իմ երաժշտությունը:
-Բոլորն են լսել Ձեր երաժշտությունն ու բոլորն են սիրում, Մա՛եստրո,- ասաց Գագիկը, որքան էլ դժվար էր խոսելը, և սիրտը կոկորդում տրոփում էր:
-Այդ դեպքում խոստովանեք, որ կարծում էիք, թե մեռել եմ ես, այդպես չէ՞:
-Այո…
-Ողջ եմ, ծիծաղելի է, չէ՞:
Գագիկը լռեց: Չգիտես ինչու մտածում էր, որ ծանոթությունը Մաեստրոյի հետ էականորեն երկրորդական է, չէ՞ որ գիտեր, թե ով էր ծերունին դեռ այն ժամանակ` հունվարին, որ այդ ծանոթությունն անպայման ինչ-որ բան է նշանակում:
Հանկարծ Մաեստրոն ասաց.
-Ներեցե՛ք, բայց Դուք անգամ դեռ չեք ասել, թե ինչ է Ձեր անունը:
-Ներեցե՛ք, իմ անունը Գագիկ է:
-Լավ անուն է: Դուք լավ անուն ունեք. Գագիկ: Եվ Ձեր ծառն անպայման նարինջներ կտա: Ուզո՞ւմ եք գրազ գանք:
Այդ ասելով ծերուկը թեքվեց առաջ և թեթև խորամանկությամբ աչքով արեց:
-Դուք կարծում եք, որ այսպիսի գրազը տեղի՞ն է: Գագիկը նույնպես ժպտում էր,-գուցե գրազ գանք էլի՞ ինչ-որ բանի համար:
Ծերուկն սկսեց ծիծաղել:
-Չարժե: Գագիկ, բացի նարինջներից ունե՞ք արդյոք ուրիշ երազանք: Ի՞նչ կուզենայիք անել կյանքում:
Գագիկը պատասխանեց.
-Միայն նարինջները:
-Դա շատ վատ է,- չգիտես ինչու անհանգստացավ ծերուկն ու մռայլվեց:- Ինչպե՞ս կարող է նման բան պատահել: Ախր դա անթույլատրելի է: Վա՛տ է, շա՛տ վատ է: Դուք կունենաք նարինջներ, կարող եք չկասկածել: Եվ նարինջներն այդ կնվիրեք աշխարհի ամենահիասքանչ աղջկան: Միայն թե հարկավոր է էլի՛ ինչ-որ բան մտածել:
Գագիկը օրորեց գլուխն ու վեր կացավ տեղից` պատրաստվելով հեռանալ, բայց ծերունին կանգնեցրեց նրան:
-Վերցրե՛ք: Վերջերս է թողարկվել իմ ստեղծագործությունների նոր սկավառակը, որոնք հնչել են ֆիլմերում: Ուզո՞ւմ եք:
-Իհարկե, շա՛տ:
Վերցնելով սկավառակը` Գագիկը շնորհակալություն հայտնեց ու շտապեց տուն: Մեկ ժամից Ժորիկը պետք է գար դասի: Չէ՞ որ Գագիկը վատառողջ էր, և չորս դաս բաց էին թողել, իսկ այժմ դրանք լրացնել էր հարկավոր:
Իսկ մինչ այդ դրեց ծերունու նվիրած սկավառակն ու միացրեց համակարգիչը` երաժշտությունը: Հոգին լցվեց նռան գույնով ու աշնան արևով, մեր սարերով, և սիրտը սկսեց պարել մեր մանկության տանգոն, և նայեց նա կտոր մը երկնքին և հիշեց հին օրերի երգը…
-Նե՛րս արի, Ժորի՛կ: Առաջադրանքը կատարե՞լ ես: Լավ: Դու գիտե՞ս այս մեղեդին:
-Բոլորը գիտեն:
-Իրավացի ես, Ժորիկ, գրի առ հանձնարարությունը, հետո ես կստուգեմ:
-Եվ այպես` խնդիրը. դպրոցի ճաշարան բերեցին վեց կիլոգրամ լիմոն, խնձոր` քսանչորսով ավելի, քան լիմոն, իսկ նարինջ` տասներկու կիլոգրամ պակաս, քան խնձոր: Այժմ հարցը` քանի՞ կիլոգրամ նարինջ բերեցին դպրոցի ճաշարան:
Ռուսերենից թարգմանեց Արուսյակ Օհանյանը
Անդին 04.2018
